KRZYŻE POKUTNE (nazywane również krzyżami pojednania) - prawie zapomniane zabytki dawnego prawa, obecne do dzisiaj na terenie Europy, w tym m.in. w Niemczech, Czechach, Szwajcarii, Francji, Austrii oraz Polsce.

         Choć najliczniej na terenie Polski zachowały się na Dolnym Śląsku, przemierzając Województwo Lubuskie nie sposób nie zauważyć tych charakterystycznych, osobliwych, kamiennych krzyży.

Te niezwykle interesujące i cenne pomniki powstały już w czasach średniowiecznych i do dziś stoją przy drogach, kościołach, murach cmentarnych lub stanowią cześć budowli sakralnych.

Niejednokrotnie patrzymy na owe kamienne krzyże, porośnięte dziś mchem i ginące w trawie, zniekształcone przez czas, pochylone ku ziemi, zastanawiamy się jakie jest ich pochodzenie, kto i dlaczego stworzył i postawił te swoiste pomniki?

         Jak sama nazwa krzyży wskazuje są to pamiątki obowiązującego na terenie Europy prawa, które nakazywało sprawcy zbrodni morderstwa na postawienie w miejscu dokonania tego czynu kamiennego krzyża. Był on fundowany na znak pokuty i przypomnienia przechodzącym o tym czynie. Prawo to obowiązywało od XIV do XVI, a w niektórych okolicach nawet do początków XVII wieku.

Oczywiście postawienie krzyża było tylko jednym z elementów zadośćuczynienia rodzinie i bliskim ofiary morderstwa. Ponadto od sprawcy wymagano również aby m.in. pokrył koszty pogrzebu, zapewnił na potrzeby kościoła określoną liczbę świec, odbył pielgrzymkę do jednego z miejsc świętych, leżał krzyżem przez określony czas, zapewnił rodzinie zabitego godne życie, pokrył kosztów zużytych na potrzeby procesu trunków i jadła.

Spełnienie wybranych przez skład sędziowski wymogów sprawiało, że sprawca   nie był pociągany już do dalszej odpowiedzialności, a w ramach pojednania z rodziną przy ufundowanym krzyżu pokutnym, ta wybaczała mu popełnione morderstwo.

         Kamienne krzyż pokutne, które dotrwały do naszych czasów mają różne kształty oraz różnią się wielkością. Znajdujemy wśród nich okazy sięgające do 2 m oraz takie, które mają tylko 30 cm wysokości. Na każdym z nich ząb czasu pozostawił swoje ślady, w postaci erozji, zatarcia wyrytych na nich znaków. Na części krzyży możemy jeszcze dziś zobaczyć jakim narzędziem popełniono morderstwo. Na tych kamiennych pomnikach znajdujemy ryty noży, strzały, topora, szabli czy wideł.

         Wiele z nich nie dotrwało do XXI wieku,  a część zmieniła pierwotne miejsce położenia. Krzyże te zwykle stawiane były w miejscu popełnienia zbrodni, obecnie również spotykamy je poza miejscowościami na rozstajach dróg czy w lasach.  Z reguły jednak zostały przeniesione w pobliża kościołów, cmentarzy, lub wmurowane w powstające  przez stulecia okoliczne budowle sakralne i kamienne ogrodzenia. Jeżeli w okolicy znajdowało się kilka krzyży grupowano je np. w pobliżu kościołów i cmentarzy.

Część z nich została wykorzystana jako budulec dla dróg i mostów, usuwano je przy poszerzaniu traktów,  zostały więc na zawsze utracone. Zdarzają się jednak jeszcze odkrycia krzyży spoczywających głęboko w ziemi lub pod tynkami murów, w które zostały wkomponowane.

Zapraszam do odwiedzania miejsc, w których zlokalizowane są te osobliwe zabytki.

Źródła: J. Milka „Kamienne pomniki średniowiecznego prawa"; W. Maisel „Archeologia Prawna Polski".

Miejscowości Województwa Lubuskiego, w których znajdują są krzyże pokutne

Powiat Krośnieński: Gubin (3 szt.), Markowice, Nowy Zagór

Powiat Nowosolski: Borów Wielki ( 3 szt), Bytom Odrzański (5 szt), Gołaszyn, Miłaków, Mirocin Dolny

Powiat Zielonogórski: Kotowice, Ochla

Powiat Żagański: Dzietrzychowice, Lutynka (2 szt), Niegosławice, Nowoszów, Puszczyków, Rudawica, Stara Kopernia (2 szt), Szprotawa, Stary Żagań (4 szt) Witoszyn Dolny, Żagań

Powiat Żarski: Jasień, Koło, Lubanice, Lubsko, Raszyn, Roztoki

Powiat Wschowski: Konradowo (2 szt)